Czy zespół policystycznych jajników (PCOS) jest przeciwwskazaniem do wykonywania ciężkich treningów siłowych? Obiegowe plotki sugerują, że tak, ale póki co, nie ma na to żadnych bezpośrednich dowodów. Istnieją jedynie spekulacje, które powołują się na wyniki badań prowadzonych z udziałem mężczyzn, w których wykonywanie ciężkich ćwiczeń wielostawowych powodowało przejściowy wzrost produkcji androgenów. Czy jednak podobny efekt dotyczy również kobiet borykających się ze wspomnianą przypadłością? Cóż, można mieć co do tego wątpliwości…
Czym jest PCOS?
„PCOS” czyli zespół wielotorbielowatych jajników (PolyCystic Ovary Syndrome), zwany też zespołem policystycznych jajników, to zespół zaburzeń endokrynnych dotykający około 4 – 8% [lub wg innych źródeł 5 – 10%] kobiet w wieku reprodukcyjnym [1]. Pierwsze doniesienia medyczne wiązane z zespołem wielotorbielowatych jajników pochodzą z 1935 roku, kiedy to dwóch amerykańskich lekarzy: Irving Stein i Michael Leventhal, opisało nieprawidłowości charakterystyczne dla tej przypadłości. Mimo to wiele wskazuje na to, iż jeszcze 20 – 30 temu diagnozowanie PCOS przysparzało wielu problemów i prawdopodobnie ten zespół zaburzeń nie był precyzyjnie rozpoznawany [2].
Kiedy lekarz rozpoznaje PCOS?
Kryteria rozpoznania PCOS ewoluowały, na przełomie ostatnich dekad, począwszy od 1991 r., kiedy przyjęto kryteria NIH (National Institutes of Health). W diagnostyce najczęściej stosuje się kryteria rotterdamskie z 2003 r., zgodnie z którymi PCOS rozpoznaje się, jeśli spełnione są przynajmniej 2 z 3 następujących kryteriów [3]:
- oligoowulacja lub brak owulacji,
- hiperandrogenizm kliniczny i/lub biochemiczny,
- charakterystyczny obraz ultrasonograficzny jajników.
Powikłania metaboliczne PCOS
PCOS to przypadłość związana nie tylko z nieregularnymi cyklami miesiączkowymi, objawami hiperandrogenizmu czy zwiększoną częstością niepłodności, ale również prowadząca do zaburzeń metabolicznych. Do głównych powikłań metabolicznych zalicza się [4]:
- nadmierną masę ciała
- hiperinsulinemię, insulinooporność i finalnie cukrzycę typu 2,
- dyslipidemię,
- hiperurykemię,
- nadciśnienie tętnicze,
- cukrzycę ciężarnych.
Etiologia i patogeneza PCOS
Dokładne przyczyny i mechanizmy odpowiedzialne za rozwój PCOS nie są w pełni poznane. W etiopatogenezie schorzenia biorą prawdopodobnie udział zarówno czynniki genetyczne, hormonalne, jak i środowiskowe. Spekuluje się też kwestię znaczenia ewentualnych defektów wewnętrznych w samym jajniku oraz udziału czynników auto- i parakrynnych. W kontekście PCOS, jako o możliwej przyczynie zaburzeń, wspomina się często o roli nieprawidłowo przebiegającego okresu dojrzewania, podobnie wskazuje się też na [5]:
- zaburzenie amplitudy wydzielania GnRH oraz LH,
- patologie w obrębie jajnika,
- duży nacisk kładzie się także na znaczenie hiperinsulinizmu i nadreaktywność cytochromu P450C17.
Etiologia i patogeneza PCOS omawiane są w sposób skrupulatny w ramach szkolenia „Żywienie i suplementacja w zaburzeniach miesiączkowania”, niniejszy artykuł w swojej treści koncentruje się na innym zagadnieniu.
PCOS a trening siłowy – obiegowe przekonania
Dość często można się spotkać z zaleceniem by kobiety, które borykają się z zespołem policystycznych jajników (PCOS), unikały treningów o wysokiej i bardzo wysokiej intensywności. W zamian proponuję się wysiłki o charakterze tlenowym lub też niekiedy wręcz – całkowitą rezygnację z aktywności. W celu uwiarygodnienia tego typu zaleceń, padają zazwyczaj argumenty mówiące iż:
- przy zaburzeniach hormonalnych w ogóle nie powinno się ćwiczyć lub przynajmniej – wykonywać treningów wysokointensywnych,
- wysiłek fizyczny może wyłączać funkcje reprodukcyjne i/lub utrudniać ich przywrócenie,
- treningi siłowe podnoszą poziom testosteronu, więc PCOS (przebiegający najczęściej z klinicznymi lub biochemicznymi objawami hiperandrogenizmu) jest przeciwwskazaniem do ich wykonywania.
Jakie są fakty?
W rzeczywistości jednak powyższe zalecenia i uzasadniająca je argumentacja mają poważne ograniczenia rzutujące na ich wiarygodność. Żeby to jednak wychwycić i zrozumieć, warto sobie najpierw uzmysłowić chociażby jakie jest podłoże hiperandrogenizmu w przypadku PCOS.
Insulina i AMH a nadmiar androgenów
Pierwsza rzecz z jakiej warto zdać sobie sprawę, to fakt, iż nadmiar androgenów w przypadku PCOS często związany jest z podwyższoną produkcją AMH (Anty-Mullerian hormon), którego biologiczna rola sprowadza się do [6;7]:
- blokowania rozwoju pęcherzyków zarodkowych,
- obniżania wrażliwości antralnych pęcherzyków na działanie FSH,
- zmniejszania aktywności aromatazy – enzymu, którego zadaniem jest: „zamienianie” testosteronu w estradiol (tak więc, gdy mamy nadmiar AMH to rośnie poziom androgenów i zmniejsza się poziom estrogenów).
Tymczasem istnieją pewne dowody wskazujące, iż ciężki wysokointensywny trening obniża poziom AMH i może być stosowany u kobiet z PCOS, co pokazuje badanie Almenning i wsp (2015), gdzie pacjentki borykające się z ww. zespołem zaburzeń zostały podzielone na trzy grupy i poddane treningowi interwałowemu (HIT) lub treningowi siłowemu (ST) [8]. O ile trening typu HIT okazał się być pomocny w poprawie funkcjonowania gospodarki glukozowej (spadek HOMA-IR), to trening siłowy okazał się niezwykle skuteczny w obniżaniu poziomu AHM, co obrazuje ta tabela:
Odnośnie spadku HOMA-IR po treningu interwałowym, to warto tu jeszcze nadmienić, iż nadmiar androgenów często jest związany z hiperinsulinizmem i nadmierną fosforylacją receptora insulinowego w obrębie komórek jajników. Fosforylacja seryny wpływa na aktywność kluczowego regulatora biosyntezy androgenów (cytochromu P-450c17). Wzrost poziomu insuliny zwiększa aktywność P-450c17, w efekcie czego następuje wzrost produkcji androgenów w komórkach tekalnych pęcherzyków. W zacytowanym badaniu trening HIT obniżył poziom insuliny. Też ma zatem potencjał antyandrogenny, co obrazują załączone wyniki.
Wnioski?
Brakuje przekonujących dowodów wskazujących, że treningi siłowe i interwałowe doprowadzają do niekorzystnych następstw u kobiet borykających się z PCOS. W zamian istnieje badanie, którego wyniki pokazują znaczące korzyści wynikające z wprowadzenia ww. form aktywności, mało tego – mechanizmy, za pośrednictwem których treningi siłowe i interwałowe pozytywnie oddziałują m.in. na poziom androgenów, doprowadzając do jego obniżenia, są łatwe w zrozumieniu przy odpowiednim rozeznaniu w etiologii i patogenezie PCOS. Czy zatem kobiety borykające się, ze wspomnianą przypadłością mogą trenować na siłowni? Odpowiedź brzmi: wiele wskazuje na to, że mogą, a wręcz powinny.
Więcej przydatnych informacji i praktycznych wskazówek można uzyskać w toku trwania szkoleń: „Suplementacja w PCOS” oraz „Podstawy Dietoterapii w PCOS„.
Bibliografia
[1]. Azziz R, Woods KS, Reyna R, Key TJ, Knochenhauer ES, Yildiz BO. The prevalence and features of the polycystic ovary syndrome in an unselected population. J Clin Endocrinol Metab. 2004 Jun; 89(6):2745-9.
[2]. Farquhar C. Introduction and history of polycystic ovary syndrome. In: Kovacs G, Norman R, editors. Polycystic Ovary Syndrome. 2nd ed. Cambridge, UK: Cambridge University Press; 2007. pp. 4–24.
[3]. Rotterdam ESHRE/ASRM-Sponsored PCOS Consensus Workshop Group. Revised 2003 consensus on diagnostic criteria and long-term health risks related to polycystic ovary syndrome. Fertil Steril. 2004 Jan; 81(1):19-25.
[4]. Glintborg D. Endocrine and metabolic characteristics in polycystic ovary syndrome. Dan Med J. 2016 Apr;63(4). pii: B5232.
[5]. Ehrmann DA, Barnes RB, Rosenfield RL. Polycystic ovary syndrome as a form of functional ovarian hyperandrogenism due to dysregulation of androgen secretion. Endocr Rev. 1995 Jun; 16(3):322-53.
[6]. Villarroel C, Merino PM, López P, Eyzaguirre FC, Van Velzen A, Iñiguez G, Codner E. Polycystic ovarian morphology in adolescents with regular menstrual cycles is associated with elevated anti-Mullerian hormone. Hum Reprod. 2011 Oct; 26(10):2861-8.
[7]. Franks S, Stark J, Hardy K. Follicle dynamics and anovulation in polycystic ovary syndrome. Hum Reprod Update. 2008 Jul-Aug; 14(4):367-78.
[8]. Almenning I, Rieber-Mohn A, Lundgren KM, Shetelig Løvvik T, Garnæs KK, Moholdt T. Effects of High Intensity Interval Training and Strength Training on Metabolic, Cardiovascular and Hormonal Outcomes in Women with Polycystic Ovary Syndrome: A Pilot Study. PLoS One. 2015 Sep 25;10(9):e0138793. doi: 10.1371/journal.pone.0138793. eCollection 2015.
